‘‘นาหํ เอเตน มคฺเคน, ปาปุณิํ โพธิมุตฺตมํ;

กุมฺมคฺเคน คเวสิสฺสํ, ปุพฺพกมฺเมน วาริโตฯ

‘‘ปุญฺญปาปปริกฺขีโณ, สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต;

อโสโก อนุปายาโส, นิพฺพายิสฺสมนาสโวฯ

‘‘เอวํ ชิโน วิยากาสิ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อคฺคโต;

สพฺพาภิญฺญาพลปฺปตฺโต, อโนตตฺเต มหาสเร’’ติฯ (อป. เถร 1.39.64-96);

อวิชฺชาสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. ปฐมกถาวตฺถุสุตฺตาทิวณฺณนา

[69-70] นวเม (ที. นิ. ฏี. 1.17; ที. นิ. อภิ. ฏี. 1.17; สํ. นิ. ฏี. 2.5.1080) ทุคฺคติโต สํสารโต จ นิยฺยาติ เอเตนาติ นิยฺยานํ, สคฺคมคฺโค, โมกฺขมคฺโค จฯ ตํ นิยฺยานํ อรหติ, นิยฺยาเน วา นิยุตฺตา, นิยฺยานํ วา ผลภูตํ เอติสฺสา อตฺถีติ นิยฺยานิกาฯ วจีทุจฺจริตสํกิเลสโต นิยฺยาตีติ วา อีการสฺส รสฺสตฺตํ, ยการสฺส จ กการํ กตฺวา นิยฺยานิกา, เจตนาย สทฺธิํ สมฺผปฺปลาปา เวรมณิฯ ตปฺปฏิปกฺขโต อนิยฺยานิกา, ตสฺสา ภาโว อนิยฺยานิกตฺตํ, ตสฺมา อนิยฺยานิกตฺตาฯ ติรจฺฉานภูตนฺติ ติโรกรณภูตํฯ เคหสฺสิตกถาติ เคหปฺปฏิสํยุตฺตาฯ กมฺมฏฺฐานภาเวติ อนิจฺจตาปฏิสํยุตฺตจตุสจฺจกมฺมฏฺฐานภาเวฯ

สห อตฺเถนาติ สาตฺถกํ, หิตปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ‘‘สุรากถา’’ติปิ ปาโฐติ อาห ‘‘สุรากถนฺติ ปาฬิยํ ปนา’’ติฯ สา ปเนสา กถา ‘‘เอวรูปา นวสุรา ปีตา รติชนนี โหตี’’ติ อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ, อาทีนววเสน ปน ‘‘อุมฺมตฺตกสํวตฺตนิกา’’ติอาทินา นเยน วฏฺฏติฯ เตนาห ‘‘อเนกวิธํ…เป.… อาทีนววเสน วฏฺฏตี’’ติฯ วิสิขาติ ฆรสนฺนิเวโสฯ วิสิขาคหเณน จ ตนฺนิวาสิโน คหิตา ‘‘คาโม อาคโต’’ติอาทีสุ วิยฯ เตเนวาห ‘‘สูรา สมตฺถา’’ติ จ ‘‘สทฺธา ปสนฺนา’’ติ จฯ กุมฺภฏฺฐานปฺปเทเสน กุมฺภทาสิโย วุตฺตาติ อาห ‘‘กุมฺภทาสิกถา วา’’ติฯ

ราชกถาทิปุริมกถาย , โลกกฺขายิกาทิปจฺฉิมกถาย วา วินิมุตฺตา ปุริมปจฺฉิมกถา วิมุตฺตาฯ อุปฺปตฺติฐิติสํหาราทิวเสน โลกํ อกฺขายตีติ โลกกฺขายิกาฯ อสุเกน นามาติ ปชาปตินา พฺรหฺมุนา, อิสฺสเรน วาฯ วิตณฺฑสลฺลาปกถาติ ‘‘อฏฺฐีนํ เสตตฺตา เสโตติ น วตฺตพฺโพ, ปตฺตานํ กาฬตฺตา กาโฬติ ปน วตฺตพฺโพ’’ติ เอวมาทิกาฯ อาทิ-สทฺเทน ‘‘เสลปุปฺผลกานิ วิย ชีวิทาวิรปารยตฺติวิสาลา นตฺถิ, ยํ โย โกจิ ติริยามานา กตตฺตา’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ สาครเทเวนาติ สาครปุตฺตราชูหิฯ ขโตติ เอตํ เอกวจนํ เตหิ ปจฺเจกํ ขตตฺตา ‘‘สาครเทเวน ขตตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ สหมุทฺทา สมุทฺโทติ วุตฺโตฯ ภวติ วทฺธติ เอเตนาติ ภโวฯ ภวาภวา โหนฺตีติ อิติภวาภวกถาฯ เอตฺถ จ ภโวติ สสฺสตํ, อภโวติ อุจฺเฉทํฯ ภโวติ วุทฺธิ, อภโวติ หานิฯ ภโวติ กามสุขํ, อภโวติ อตฺตกิลมโถติ อิติ อิมาย ฉพฺพิธาย อิติภวาภวกถาย สทฺธิํ พาตฺติํส ติรจฺฉานกถา นาม โหนฺติฯ อถ วา ปาฬิยํ สรูปโต อนาคตาปิ อรญฺญปพฺพตนทีทีปกถา อิติสทฺเทน สงฺคณฺหิตฺวา พาตฺติํส ติรจฺฉานกถา วุตฺตาฯ ทสเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ปฐมกถาวตฺถุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ยมกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8) 3. อากงฺขวคฺโค

1-4. อากงฺขสุตฺตาทิวณฺณนา

[71-74] ตติยสฺส ปฐเม สีลสฺส อนวเสสสมาทาเนน อขณฺฑาทิภาวาปตฺติยา จ ปริปุณฺณสีลาฯ สมาทานโต ปฏฺฐาย อวิจฺฉินฺทนโต สีลสมงฺคิโนฯ เอตฺตาวตา กิราติ (อ. นิ. 2.37) กิร-สทฺโท อรุจิสูจนตฺโถฯ เตเนตฺถ อาจริยวาทสฺส อตฺตโน อรุจฺจนภาวํ ทีเปติฯ สมฺปนฺนสีลาติ อนามฏฺฐวิเสสํ สามญฺญโต สีลสงฺเขเปน คหิตํฯ ตญฺจ จตุพฺพิธนฺติ อาจริยตฺเถโร ‘‘จตุปาริสุทฺธิสีลํ อุทฺทิสิตฺวา’’ติ อาหฯ ตตฺถาติ จตุปาริสุทฺธิสีเลฯ เชฏฺฐกสีลนฺติ (สํ. นิ. 5.412) ปธานสีลํฯ อุภยตฺถาติ อุทฺเทสนิทฺเทเสฯ อิธ นิทฺเทเส วิย อุทฺเทเสปิ ปาติโมกฺขสํวโร ภควตา วุตฺโต ‘‘สมฺปนฺนสีลา’’ติ วุตฺตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ สีลคฺคหณญฺหิ ปาฬิยํ ปาติโมกฺขสํวรวเสน อาคตํฯ เตนาห ‘‘ปาติโมกฺขสํวโรเยวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อวธารเณน อิตเรสํ ติณฺณํ เอกเทเสน ปาติโมกฺขนฺโตคธตํ ทีเปติฯ ตถา หิ อโนโลกิโยโลกเน อาชีวเหตุ ฉสิกฺขาปทวีติกฺกเม คิลานปจฺจยสฺส อปจฺจเวกฺขิตปริโภเค จ อาปตฺติ วิหิตาติฯ ตีณีติ อินฺทฺริยสํวรสีลาทีนิฯ สีลนฺติ วุตฺตฏฺฐานํ นาม อตฺถีติ สีลปริยาเยน เตสํ กตฺถจิ สุตฺเต คหิตฏฺฐานํ นาม กิํ อตฺถิ ยถา ปาติโมกฺขสํวโรติ อาจริยสฺส สมฺมุขตฺตา อปฺปฏิกฺขิปนฺโตว อุปจาเรน ปุจฺฉนฺโต วิย วทติฯ เตนาห ‘‘อนนุชานนฺโต’’ติฯ ฉทฺวารรกฺขามตฺตกเมวาติ ตสฺส สลฺลหุกภาวมาห จิตฺตาธิฏฺฐานมตฺเตน ปฏิปากติกภาวาปตฺติโตฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโยฯ ปจฺจยุปฺปตฺติมตฺตกนฺติ ผเลน เหตุํ ทสฺเสติฯ อุปฺปาทนเหตุกา หิ ปจฺจยานํ อุปฺปตฺติฯ อิทมตฺถนฺติ อิทํ ปโยชนํ อิมสฺส ปจฺจยสฺส ปริภุญฺชเนติ อธิปฺปาโยฯ นิปฺปริยาเยนาติ อิมินา อินฺทฺริยสํวราทีนิ ตีณิ ปธานสฺส สีลสฺส ปริวารวเสน ปวตฺติยา ปริยายสีลานิ นามาติ ทสฺเสติฯ

อิทานิ ปาติโมกฺขสํวรสฺเสว ปธานภาวํ พฺยติเรกโต อนฺวยโต จ อุปมาย วิภาเวตุํ ‘‘ยสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ โสติ ปาติโมกฺขสํวโรฯ เสสานีติ อินฺทฺริยสํวราทีนิฯ ตสฺเส วาติ ‘‘สมฺปนฺนสีลา’’ติ เอตฺถ ยํ สีลํ วุตฺตํ, ตสฺเสวฯ สมฺปนฺนปาติโมกฺขาติ เอตฺถ ปาติโมกฺขคฺคหเณน เววจนํ วตฺวา ตํ วิตฺถาเรตฺวา…เป.… อาทิมาหฯ ยถา อญฺญตฺถาปิ ‘‘อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหตี’’ติ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย อุทฺทิฏฺฐํ สีลํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรตี’’ติ (วิภ. 508) นิทฺทิฏฺฐํฯ กสฺมา อารทฺธนฺติ เทสนาย การณปุจฺฉาฯ สีลานิสํสทสฺสนตฺถนฺติ ปโยชนนิทฺเทโสฯ